Terwijl in Oosterbeek nog hard gevochten werd, vond op 23 september 1944 een oorlogsmisdaad plaats die in de verslaglegging over de Slag om Arnhem maar weinig aandacht krijgt. Zes Britse krijgsgevangenen werden in Brummen doodgeschoten door een doorgedraaide SS-onderofficier.
Na de Slag om Arnhem overheerste zowel aan Britse als aan Duitse zijde het beeld dat er door beide partijen “hard maar ridderlijk” gevochten was. De moord op zes Britse krijgsgevangenen in Brummen is aan de aandacht van de meeste historici ontsnapt, mede doordat de Duitsers alles in het werk hebben gesteld om de oorlogsmisdaad te verdoezelen.
Wat zich precies heeft afgespeeld op die noodlottige 23 september, werd pas decennia na de oorlog helemaal duidelijk.
Voor een accurate weergave van de gebeurtenissen nemen we een stap terug naar woensdag 20 september 1944 en volgen we de Britse majoor Tony Hibbert.
Rijnbrug
Majoor Hibbert gaf leiding aan het hoofdkwartier van de 1e Parachutisten Brigade. Samen met het bataljon van John Frost bereikte Hibbert op zondagavond 17 september de Rijnbrug. Drie dagen lang vochten de Britten bij de brug een verbeten strijd, maar op woensdagavond 20 september moesten de Britse verdedigers de strijd opgeven.
Hibbert: “Om acht uur ’s avonds realiseerde ik me dat onze strijd over was. We hadden geen munitie meer en de Duitsers reden met tanks tot voor ons raam zonder dat we de mogelijkheid hadden om daar iets tegen te doen. Er komt een moment dat je niet meer door kunt vechten.”
De 120 overgebleven Britse soldaten bij de brug besloten in vijf verschillende groepen te proberen om door de Duitse linies heen te breken en te proberen om de rest van de divisie in Oosterbeek te bereiken.
Hibbert gaf leiding aan de laatste groep Britten die de omgeving van de Rijnbrug verliet. De groep van Hibbert kwam niet ver. De groep wist via de Markt nog wel de Eusebiuskerk te bereiken, maar daar werden ze door Duitse soldaten ontdekt en krijgsgevangen genomen.
Krijgsgevangen
Met de mededeling “For you, Tommy, ze war is over” wordt de groep van Hibbert afgevoerd naar Velp, waar de Duitsers een voorlopig krijgsgevangenkamp hebben gemaakt. Daar blijkt dat vrijwel alle Britten die bij de brug gevochten hadden, krijgsgevangen zijn gemaakt. Slechts een handjevol Britten weet aan gevangenschap te ontkomen en de Britse perimeter in Oosterbeek te bereiken.
Na een paar dagen in het kamp in Velp wordt majoor Hibbert samen met nog 25 Britten in een open vrachtwagen geladen. De groep, met name Britse officieren, wordt naar een krijgsgevangenenkamp in de buurt van München vervoerd.
De stemming onder de Britse soldaten is jolig. Onderweg wordt de vrachtwagen toegezwaaid door Nederlanders, wat de Britten enthousiast beantwoorden door terug te zwaaien en het V-teken te maken.
Op de treeplank van de vrachtwagen staat een jonge Duitse Unterscharführer van de SS, de laagste onderofficiersrang binnen de SS. De Duitse SS-er probeert de Britten duidelijk te maken dat het maken van het V-teken verboden is, maar de Britten zien geen enkele reden om ermee te stoppen, tot zichtbare frustratie van de Duitse SS-er.
Brummen
De vrachtwagen moet in het centrum van Brummen sterk afremmen. Het is druk op straat en het is op dit moment dat Tony Hibbert een vette knipoog geeft aan majoor Dennis Mumford. Tegelijkertijd springen Hibbert en Mumford van de vrachtwagen. Allebei rennen ze een andere kant uit.
De Duitse SS-er opent onmiddellijk het vuur met zijn machinegeweer, maar Hibbert en Mumford worden niet geraakt. De SS-er vuurt daarna op de soldaten in de vrachtwagen. Vier Britse soldaten worden dodelijk getroffen: kapitein Horrace Platt, luitenant Kenneth Mills en de soldaten Sydney Allen en George McCracken. Daarnaast raken vier Britse soldaten gewond.
Ook een Duitse soldaat komt om in de kogelreden van de doorgedraaide Duitse onderofficier. De jonge SS-er beschuldigt de Britten ervan dat zij de Duitser gedood hebben en hij beveelt hen om op de grond te gaan liggen met de bedoeling hen dood te schieten.
Op dat moment stapt de Brummense huisarts Korteweg naar voren. “Ruhe, ruhe. Ich bin Arzt.” Korteweg probeert de SS-er tot bedaren te brengen. Die is echter volledig doorgedraaid en is vast van plan de Britse krijgsgevangenen ter plekke dood te schieten.
Een groter bloedbad wordt voorkomen doordat uit de richting van Arnhem een stafauto met daarin de Duitse luitenant Gustav Etter voorbij komt. De Duitse luitenant beveelt de SS-er om te stoppen waar hij mee bezig is.
De Britse krijgsgevangenen worden weer in de vrachtwagen geladen en zonder incidenten wordt de reis verder voortgezet. Als gevolg van hun verwondingen overlijden later nog twee Britse gewonden in een ziekenhuis in Enschede: majoor Antony Cotterell en luitenant Trevor McNabb. Het totale aantal gedode krijgsgevangenen komt daarmee op zes.
Majoor Tony Hibbert weet niets van het drama dat zich in Brummen achter zijn rug heeft afgespeeld. Met behulp van het verzet weet hij na drie weken de geallieerde linies weer te bereiken. Majoor Dennis Mumford wordt kort na zijn ontsnapping weer gevangen genomen.
De Britten hebben na de oorlog geprobeerd om de jonge Duitse SS-er op te sporen om hem te berechten, maar hij is nooit gevonden. De SS-er maakte waarschijnlijk geen onderdeel uit van de SS-pantserdivisies die bij Arnhem vochten. Het vermoeden bestaat dat hij op de onderofficiersopleiding voor jonge militairen zat die in Sachsen Weimar kazerne in Arnhem gevestigd was.
Een plaquette aan het oude postkantoor in Brummen herinnert aan het drama dat zich hier op 23 september 1944 voltrok. Majoor Tony Hibbert was tot aan zijn dood aanwezig bij de jaarlijkse herdenking in Brummen van het bloedbad.
Tony Hibbert overleed op 12 oktober 2014 op 96-jarige leeftijd.
