Inmiddels is het beeld flink naar beneden bijgesteld, maar begin september 1944 was veldmaarschalk Bernard Montgomery op het toppunt van zijn roem.
Montgomery was de held van El Alamein. Hij was de Britse bevelhebber die de Duitsers uit Afrika had gejaagd en na D-Day was hij degene die de zwaarste Duitse tegenstand in Normandië had verslagen. In augustus 1944 had Montgomery de Duitsers teruggejaagd tot aan de Nederlandse grens.
De nederlaag van operatie Market Garden was een smet op het destijds onaantastbare blazoen van de Britse oorlogsheld. Maar jarenlang is er met name van Britse zijde gezegd dat Market Garden het risico waard was. Als Market Garden geslaagd was, was de oorlog met kerst 1944 voorbij geweest.
In de loop der jaren is er echter meer bekend geworden over de totstandkoming van operatie Market Garden en inmiddels zijn de meeste historici ervan overtuigd dat het plan maar een kleine kans van slagen had. Om de Britse militaire historicus Antony Beevor te citeren: “Market Garden was gewoon een heel slecht plan.”
Beevor: “Elk ander probleem vond daar zijn oorsprong. Montgomery had geen enkele belangstelling getoond voor de praktische problemen rond luchtlandingsoperaties. Hij had niet de moeite genomen de soms rampzalige ervaringen van Noord-Afrika, Sicilië en de dropping in Normandië te bestuderen.”
Montgomery’s inlichtingenchef, brigadegeneraal Bill Williams, wees er bovendien op dat “Arnhem afhing van een onderzoek van het terrein, dat Monty niet had gedaan toen hij tot de operatie besloot”.
Beevor: “In feite weigerde Montgomery halsstarrig naar de Nederlandse opperbevelhebber prins Bernard te luisteren, die hem had gewaarschuwd voor de onmogelijkheid om met pantservoertuigen via de dijk, de enige weg, door het laaggelegen polderland te trekken.”
Zondebok
De geallieerde opperbevelhebber generaal Eisenhower wilde het liefst optrekken langs een breed front, waarbij alle drie de geallieerde commandanten (Bradley, Patton en Montgomery) lang hun deel van het front zouden oprukken. Montgomery wist Eisenhower ervan te overtuigen dat hij met één sterke aanval door de Duitse linies heen zou kunnen breken.
Er is na de oorlog redelijk wat kritiek geweest op Eisenhower omdat hij zijn strategie om langs een breed front op te rukken liet varen. Maar aan Duitse zijde was men destijds verbaasd over de strategie van Eisenhower.
Een stafofficier van het Duitse oppercommando schreef dat het een raadsel bleef waarom de geallieerden niet al zijn troepen op één punt had geconcentreerd om zo een doorbraak door de Duitse verdediging te forceren.
Nadat Montgomery van de geallieerde opperbevelhebber generaal Eisenhower groen licht had gekregen voor operatie Market Garden, liet hij de uitwerking van het plan over aan de generaals Dempsey en Browning. Dempsy was verantwoordelijk voor het grondleger. Browning was verantwoordelijk voor de uitwerking van de luchtlandingsoperatie bij Eindhoven, Grave, Nijmegen en Arnhem.
Inmiddels wordt met name generaal Boy Browning veel verweten ten aanzien van de beslissingen die bij het bedenken van Market Garden zijn gemaakt. Maar na de nederlaag bij Arnhem, wees Browning de Poolse parachutisten van generaal Sosabowski aan als zondebok. De Polen zouden bij Arnhem niet goed gevochten hebben. De Polen zijn inmiddels volledig gerehabiliteerd.
Afschuiven
Montgomery heeft na Market Garden de verantwoordelijkheid voor de geallieerde nederlaag altijd zoveel mogelijk van zich af proberen te schuiven. Montgomery hield Eisenhower voor een deel verantwoordelijk voor de kostbare mislukking bij Arnhem.
Volgens Montgomery had hij van Eisenhower niet de voorraden en het materieel gekregen die nodig waren geweest om Market Garden tot een succes te maken. Er zit een kern van waarheid in die kritiek, want Eisenhower heeft in de planfase van Market Garden meer toegezegd dan werd waargemaakt. Feit was wel dat Bradley en Patton in de problemen kwamen door de teruggeschroefde bevoorrading.
Antony Beevor: “Generaal Eisenhower kon er tot op de laatste dag van zijn leven maar niet over uit dat Montgomery nooit wilde toegeven dat hij er verantwoordelijk voor was geweest dat er iets was misgegaan.”
Sterker nog: zelfs na het mislukken van operatie Market Garden hield Montgomery vol dat de operatie voor 90 procent succesvol was verlopen. De geallieerden hadden tenslotte 90 procent van de route weten te veroveren op de Duitsers.
Prins Bernhard zou, toen hij Montgomery’s optimistische oordeel over de strijd hoorde, hebben opgemerkt: “Mijn land kan zich niet nog eens zo’n succes van Montgomery veroorloven…”
Nutteloos
Al tijdens de oorlog was duidelijk dat het niet boterde tussen de Amerikaanse generaal George Patton en Montgomery. De twee konden elkaar niet luchten of zien. Minder bekend is dat zelfs de flegmatieke en diplomatieke Eisenhower op een gegeven moment helemaal klaar was met de hooghartige Montgomery.
Montgomery had de neiging om neer te kijken op andere militairen. Hij vond dat hij het altijd bij het juiste eind had en kon maar weinig waardering opbrengen voor andere geallieerde commandanten.
Over Eisenhower schreef Montgomery eens: “Als bevelhebber van de grondoperaties is Eisenhower nutteloos, daar kan geen discussie over bestaan. Hij is compleet en volkomen nutteloos. Hij weet niets van oorlogvoering.”
Tijdens het Ardennenoffensief in december 1944 was Eisenhower er volledig klaar mee. Hij schreef een brief aan de gezamenlijke stafchefs waarin hij aangaf dat hij ontslag zou nemen, tenzij Montgomery zou worden vervangen. Pas nadat Montgomery zijn excuses had gemaakt, werd de boel gesust.
In 1958 schreef Montgomery zijn memoires, waarin hij geen spaan heel liet van Eisenhower. Eisenhower, op dat moment president van de Verenigde Staten, verbrak daarop het contact met Montgomery. Aan Lord Hastings, stafofficier van Winston Churchill, schreef Eisenhower:
“Ik kan niet vergeten hoe hij altijd klaar stond om medewerkers te kleineren op de kritieke momenten waarop de medewerking van ieder hoogstnoodzakelijk was. Daarom denk ik persoonlijk dat de historici alleen al op deze gronden niet in de verleiding zullen komen om hem al te glorieus af te schilderen.”
Profetische woorden. Bernard Montgomery was zonder twijfel een goede militaire bevelhebber, maar inmiddels zijn het vooral de negatieve eigenschappen van Montgomery die de meeste aandacht krijgen.
