Moeilijk, koppig, onhandelbaar, eigenwijs, driftig. De Poolse generaal Stanislaw Sosabowski was het allemaal. Maar wat hij niet is, is verantwoordelijk voor de nederlaag bij Arnhem, zoals de Britten tientallen jaren beweerd hebben.
Sterker nog: veel van de inzichten die generaal Sosabowski voor en tijdens het verloop van operatie Market Garden naar voren bracht, bleken bij het juiste eind te zijn.
Sosabowski en de Poolse parachutistenbrigade hebben inmiddels de volledige rehabilitatie gekregen die zij verdienen, maar voor Sosabowski kwam de erkenning pas na zijn dood. Sosabowski stierf arm en berooid in een ziekenhuis in Londen in 1967 nadat hij jarenlang anoniem gewerkt had in het magazijn van een Engelse elektronicafabriek.
Veel van zijn oud-collega’s hoorden pas tijdens de uitvaart over het heldhaftige oorlogsverleden van Sosabowski tijdens de Slag om Arnhem.
Sosabowski was tijdens de Eerste Wereldoorlog soldaat in het leger van Oostenrijk-Hongarije, dat ook bestond uit een deel van het latere Polen. Nadat Polen in 1919 opnieuw onafhankelijk was geworden, hielp Sosabowski bij de opbouw van het Poolse leger.
Binnen het leger klom Sosabowski op in rang en eind jaren dertig was hij kolonel van het 21e Infanterieregiment. Wanneer nazi-Duitsland op 1 september 1939 Polen binnenvalt, verdedigt Sosabowski met zijn regiment Warschau.
Na de capitulatie van Polen vlucht Sosabowski net als veel andere Poolse soldaten naar Frankrijk. De Poolse soldaten vormen daar een nieuw Pools leger dat helpt bij de verdediging van Frankrijk. Nadat ook Frankrijk door de nazi’s onder de voet is gelopen, vlucht Sosabowski naar Engeland.
Doemdenker
Wanneer de Poolse generale staf in Londen in 1941 besluit tot het oprichten van een Poolse parachutisten brigade, wordt Sosabowski benoemd tot bevelhebber van deze nieuwe eenheid. Met de Britse legerleiding wordt afgesproken dat de 1e Poolse Parachutisten Brigade alleen wordt ingezet in Polen.
Wanneer begin augustus 1944 de opstand in Warschau uitbreekt, verwachten de Poolse para’s dat ze in Warschau gedropt zullen worden, maar de Britse legerleiding besluit anders. Tegen de afspraken in worden de Poolse para’s toegevoegd aan de 1e Britse Airborne Divisie, met het doel om bij Arnhem ingezet te worden.
Sosabowski is geen voorstander van operatie Market Garden. Volgens Sosabowski zijn de Britse aannames over de Duitse verdediging in de plannen van Market Garden veel te optimistisch. De Poolse generaal hamert er bij herhaling op dat de Duitsers nog lang niet verslagen zijn en dat de Wehrmacht na de luchtlandingen alles in het werk zal stellen om de geallieerde opmars langs de Nederlandse rivieren te stuiten.
Tijdens de besprekingen voorafgaand aan de operatie waarschuwt hij meermalen dat de Britten geen rekening houden met de reactie van de Duitsers. De (terechte) waarschuwingen van Sosabowski worden door de Britten, generaal Browning voorop, hooghartig weggewimpeld. Sosabowski wordt gezien als doemdenker.
Bij de voorbereidingen van operatie Market Garden ontdekken de plannenmakers dat er te weinig vliegtuigen zijn om alle parachutisten in één keer over te zetten. Besloten wordt dat vrijwel alle Poolse parachutisten niet op zondag 17 september 1944, maar pas op dinsdag 19 september bij Arnhem zullen landen.
Tegenslag
Vanwege het slechte weer kunnen de Polen echter pas op donderdag 21 september landen. Operatie Market Garden is dan al behoorlijk in de soep gelopen en de oorspronkelijke Poolse dropzone is in handen van de Duitsers.
Besloten wordt dat de Polen zullen landen bij Driel, en via het Drielse veer de oversteek naar Oosterbeek zullen maken om de Britse linies te versterken.
Sosabowski vertrouwt niet op een goede afloop en vlak voor vertrek vraagt Sosabowski of het Drielse Veer wel in handen is van de Britten. Dat wordt bevestigd, maar nadat de Polen zijn geland bij Driel blijken de Duitsers de Westerbouwing en de aanlegplaats van het Drielse Veer inmiddels op de Britten veroverd te hebben.
Er is nog meer tegenslag voor de troepen van Sosabowski. Niet de gehele Poolse parachutistenbrigade is geland bij Driel. Vanwege het slechte weer wordt de Poolse luchtvloot vlak na de start via de radio teruggeroepen. Die boodschap komt bij een klein van de vliegtuigen aan. Het restant vliegt door in de richting van Arnhem.
Sosabowski heeft hierdoor slechts de beschikking over 950 soldaten van zijn oorspronkelijke 1.500 man sterke brigade.
Sosabowski neemt bij Driel een verdedigende stelling in en slaat een Duitse aanval op zijn positie af. Ondertussen probeert hij samen met de Britten in Oosterbeek een manier te bedenken om soldaten over te zetten.
Grondtroepen
Vrijdag 23 september bereiken de voorste eenheden van het geallieerde grondleger de Polen bij Driel. Later die dag bereiken ook twee DUKW-amfibievoertuigen de Poolse stelling. Het is de bedoeling dat de Polen die nacht met de amfibievoertuigen overgezet worden, maar allebei de DUKW-amfibievoertuigen komen tussen de dijk en het water vast te zitten in een sloot.
Met twee rubberbootjes, waarmee steeds één soldaat de overtocht kan maken, lukt het de Polen die nacht om toch nog 52 soldaten over te zetten. De versterkingen zijn een welkome aanvulling voor de uitgeputte Britse troepen in Oosterbeek.
Sosabowski heeft de hele nacht leiding gegeven aan de oversteek van de Poolse para’s, maar wordt na een paar uur slaap wakker gemaakt. De Britse generaal Horrocks, de commandant van de grondtroepen, brengt een onverwacht bezoek bracht aan Driel om zich op de hoogte te stellen van de situatie.
Vanaf de kerktoren van Driel wijst Sosabowski Horrocks alle herkenningspunten aan: het Drielse veer, de Westerbouwing en de positie van de Britten in Oosterbeek.
Valburg
Sosabowski krijgt de opdracht die middag naar Valburg te komen. De zogeheten conferentie van Valburg verloopt ontluisterend. Sosabowski wordt vernederd, mag amper wat zeggen en krijgt te horen dat er die nacht een oversteek zal plaatsvinden met twee bataljons: eerst een bataljon van de 43e Wessex Divisie en daarna een oversteek van een bataljon Polen.
De aanval zou onder het commando staan van de Britse generaal Thomas en zou moeten plaatsvinden bij de Westerbouwing.
Sosabowski negeerde het feit dat hij het commando moest afstaan aan iemand die lager in rang was dan hijzelf. Hij richt zich op de plek van de oversteek: de Westerbouwing.
Sosabowski wijst erop dat de Duitsers de heuvel van de Westerbouwing bezet houden en dat een oversteek met slechts twee bataljons veel te licht is om succesvol te zijn.
Volgens Sosabowski zijn er twee realistische opties: of de Britse airbornes worden teruggehaald naar de zuidkant van de Rijn, of er vindt een grote aanval plaats van de gehele 43e Wessex Divisie en alle Poolse paratroopers meer naar het westen achter de Duitse linies, in plaats van recht tegenover de Duitse troepen.
De woorden van Sosabowski worden genegeerd en de bijeenkomst wordt direct afgesloten met de mededeling dat de eerste oversteek vanaf tien uur die avond zal plaatsvinden.
Zoals Soabowski al voorspelde wordt de aanval tegenover de Westerbouwing een bloedbad. Alleen een deel van het Engelse bataljon wordt overgezet, want vanwege het grote aantal slachtoffers besluit generaal Thomas halverwege de aanval om de oversteek stop te zetten en het restant van de aanval af te blazen.
In zijn memoires schrijft generaal Horrocks na de oorlog dat het beter was geweest om de aanval verder naar het westen uit te voeren, met meer soldaten. Precies zoals Sosabowski had voorgesteld…
Na het mislukken van de aanval bij de Westerbouwing wordt het restant van de Britse divisie in Oosterbeek op 25 september via de Rijn teruggehaald. Operatie Market Garden is mislukt.
Zondebok
Door de Britten worden de Polen, en dan met name hun koppige commandant, na de nederlaag aangewezen als zondebok. Generaal Boy Browning heeft alles op alles gezet om generaal Sosabowski in diskrediet te brengen.
De lastercampagne van Browning heeft tot gevolg dat Sosabowski in december 1944 wordt afgezet als commandant van de Poolse luchtlandingsbrigade. Sosabowski komt tijdens de oorlog niet meer in actie.
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog blijft de Poolse generaal in Engeland. Terug naar het communistische Polen, is voor Poolse militairen die in het westen tegen Nazi-Duitsland hebben gevochten een groot risico. Dat blijkt wel uit het verhaal van de tolk van Sosabowski, die na de oorlog wel terugkeert naar Polen.
Luitenant Dyrda werd bij terugkomst gearresteerd en zat negen jaar lang gevangen.
Het lukt Sosabowski om zijn gezin naar Engeland te halen en tot 1966 werkt hij in het magazijn van een electronicafabriek. Een paar maanden na zijn pensionering overlijdt Sosabowski op 25 september 1967 aan een hartinfarct.
Postuum wordt wordt door koningin Beatrix in 2006 de Bronzen Leeuw toegekend aan generaal Sosabowski: een van de hoogste militaire onderscheidingen die ons land kent.
