ARNHEM – Arnhem werd na de Slag om Arnhem geëvacueerd. Dat weet eigenlijk iedereen wel. Veel minder bekend is dat de inwoners van Arnhem Zuid al moesten evacueren terwijl er in en om de stad nog hevig gevochten werd.
Op last van de Duitse bezetter moest Arnhem Zuid al eerder evacueren. Op donderdag 21 september kregen alle inwoners van Arnhem ten zuiden van de Rijn te horen dat ze zo snel mogelijk hun huis moesten verlaten.
Malburgen Oost
Veel stelde Arnhem Zuid in september 1944 nog niet voor. Malburgen Oost en een klein stukje van Malburgen West. Meer was het nog niet.
Vanaf het begin van de gevechten op zondag 17 september was Arnhem Zuid geïsoleerd van de rest van de stad. Door de gevechten was Arnhem Noord onbereikbaar geworden.
Andere verbindingen om naar de stad te komen waren er niet. De scheepsbrug die in de eerste jaren van de oorlog weer in ere was hersteld omdat het Nederlandse leger de Rijnbrug op 10 mei 1940 had opgeblazen, was onttakeld.
De Duitsers controleerden het gebied ten zuiden van de Rijn, tot aan Nijmegen. In Nijmegen waren Amerikaanse soldaten nog in een felle strijd gewikkeld om de Waalbrug te veroveren. Arnhem Zuid zat letterlijk tussen twee vuren.
Evacuatie!
De foto hierboven werd op donderdag 21 september 1944 gemaakt door de Duitse soldaat Karl Heinz Kracht, gezeten op een Duitse tank. Evacuées vanuit Arnhem Zuid lopen over de Rijnbrug naar het noorden.
Nu de Duitsers weer de controle hadden over de Rijnbrug, namen zij meteen maatregelen. Ten westen van Arnhem werd nog altijd hard gevochten tussen Britten en Duitsers, maar de Britten zaten vastgepind in Oosterbeek.
Ten zuiden van Arnhem was het een ander verhaal. De Amerikanen hadden daar woensdagavond 20 september de Waalbrug veroverd. In een poging de Amerikanen tegen te houden werden meteen Duitse tanks over de Rijnbrug naar het zuiden gestuurd.
De Duitsers verwachtten dat de Amerikanen zouden doorstoten naar Arnhem en om die reden kregen alle inwoners van Arnhem Zuid te horen dat zij hun huizen moesten verlaten.
Als het tot gevechten aan de zuidkant van de Rijnbrug zou komen, dan zouden burgers in het beste geval in de weg lopen en in het slechtste geval de geallieerden helpen.
Wat op de foto vooral de aandacht trekt, zijn de wrakken van de Duitse voertuigen die hier op maandag 18 september 1944 door de Britse para’s onder leiding van kolonel John Frost kapot waren geschoten.
Een gepantserde SS-colonne onder leiding van de Duitse Hauptsturmführer Viktor Eberhard Gräbner had geprobeerd via Arnhem Zuid een doorbraak te forceren door over de Rijnbrug de Britse stellingen aan te vallen.
De Duitsers werden in de pan gehakt. Bijna de gehele Duitse colonne werd door de Britten verwoest.
Naar het noorden
Veel inwoners van Arnhem Zuid kozen ervoor om via de Rijnbrug naar Arnhem Noord te gaan. Daar kregen zij een paar dagen na hun eerdere evacuatie te horen dat zij opnieuw moesten evacueren.
Op 23 september lieten de Duitsers weten dat op maandagavond 25 september alle inwoners van Arnhem de stad verlaten moesten hebben.
Niet alle inwoners van Arnhem Zuid kozen er op 21 september voor om te evacueren naar Arnhem. Nijmegen was vanwege de gevechten zogezegd nicht im frage, maar er waren ook inwoners van Malburgen die kozen voor Elst of voor Driel.
Malburgers die evacueerden naar Driel kregen nog diezelfde dag te maken met de landingen van de Poolse parachutisten die de Britten in Oosterbeek kwamen ondersteunen.
Maar net als de mensen die naar Elst waren gevlucht, werden zij die week bevrijd door de geallieerde grondtroepen.
Maar tot aan de bevrijding in april 1945 bleven zowel Elst als Driel frontgebied. Er zijn in de laatste oorlogsmaand tientallen burgerslachtoffers gevallen in beide plaatsen als gevolg van Duitse artillerie-barrages.
Verwoest Arnhem
Met volgeladen handkarren met bezittingen lopen evacuées vanuit Arnhem Zuid over de noordelijke brugoprit.
Op de foto is goed te zien hoe zwaar er op en rond de Rijnbrug gevochten is tijdens de Slag om Arnhem. De foto is genomen op 21 september, vóórdat de geallieerden de binnenstad van Arnhem bombardeerden.
De verwoestingen op de foto zijn een direct gevolg van de gevechten die de Britten bij de Rijnbrug geleverd hebben.
Alle huizen die op de foto zichtbaar zijn, waren de dagen ervoor in handen geweest van de Britse airborne-troepen.
Van de Walburgiskerk is dan ook al niet veel meer over. De kerk vloog in brand tijdens de gevechten nadat een Duits jachtvliegtuig, een Focke Wulf 190, tegen een van de torens te pletter was gevlogen.
Het Duitse vliegtuig had tijdens de gevechten rond de brug de Britse positie van lage hoogte aangevallen. Het is altijd onduidelijk gebleven of het Duitse vliegtuig als gevolg van Brits vuur tegen de kerk is gevlogen of dat het een fout van de piloot is geweest.
Zo snel mogelijk richting Nijmegen
Nu de Duitsers op donderdag 21 september weer gebruik konden maken van de Rijnbrug, werden zoveel mogelijk troepen en tanks door de Duitsers in de richting van de geallieerden bij Nijmegen gestuurd. Dit waren troepen van de 10e SS Pantser Divisie.
Bovenstaande foto werd genomen op de oprit van de Rijnbrug. De schade van de gevechten van de dagen ervoor is goed zichtbaar.
