Na een paar uur slaap werd de Poolse generaal Sosabowski op zondag-ochtend 24 september wakker gemaakt. Sosabowski had de hele nacht leiding gegeven aan de oversteek van meer dan 150 Poolse paratroopers naar de Britse perimeter in Oosterbeek en was tegen zonsopgang naar bed gegaan.
Maar om 10 uur ’s ochtends werd hij wakker gemaakt omdat de Britse generaal Horrocks, de commandant van de grondtroepen, een onverwacht bezoek bracht aan Driel. Horrocks was nog altijd vastbesloten om Operatie Market Garden tot een succes te maken en was van plan om die nacht een aanval uit te voeren over de Rijn om de Britse Airbornes in Oosterbeek te ontzetten.
Tegen Sosabowski zei hij echter niets over zijn plannen. Samen met de Poolse generaal beklom Horrocks de kerktoren in Driel. Van daar uit wees Sosabowski hem op de belangrijkste herkenningspunten: de Westerbouwing, de aanlegplaats van het Drielse veer dat in Duitse handen was en ten oosten daarvan het bruggenhoofd dat de Britse Airborne Divisie aan de noordkant van de Rijn hadden.
Horrocks zei niet veel, maar gaf Sosabowski de opdracht om die middag naar Valburg te komen voor overleg. Van dit overleg, dat bekend is geworden onder de naam de ‘conferentie van Valburg’, is een uitgebreid en ontluisterend verslag gemaakt door de Poolse luitenant Jerzy Dyrda, die als tolk voor Sosabowski aanwezig was. Het hele verslag van de conferentie van Valburg is hier te lezen.
Criticus
Generaal Stanislav Sosabowski stond bekend als een moeilijke man. De Britten hadden grote moeite met de opvliegende Poolse generaal. Wat de verhouding tussen de Britten en Sosabowski nog erger maakte was dat Sosabowski zich voorafgaand aan Operatie Market Garden had ontpopt als een grote criticus van de plannen.
Volgens Sosabowski waren de Britse aannames over de Duitse verdediging in de plannen van Market Garden veel te optimistisch. De Poolse generaal had er bij herhaling op gehamerd dat de Duitsers nog lang niet verslagen waren en dat de Wehrmacht na de luchtlandingen alles in het werk zou stellen om de geallieerde opmars langs de Nederlandse rivieren te stuiten.
Nu Operatie Market Garden een week aan de gang was en de Poolse lastpak in al zijn waarschuwingen gelijk had gekregen, waren de Britten niet van plan om hun ongelijk toe te geven. Sosabowski werd door de Britse generaals, zoals tijdens de conferentie van Valburg duidelijk bleek, meer gezien als tegenstander dan als bondgenoot.
Aanval zonder boten
Meteen na de aankomst van Sosabowski in Valburg was al duidelijk dat het geen leuke bijeenkomst zou worden. Naast generaal Horrocks waren bij de bijeenkomst drie generaals, enkele brigadegeneraals en een paar stafofficieren aanwezig. Daaronder waren generaal Boy Browning, de bevelhebber over de airborne-troepen, en generaal Ivor Thomas, de commandant van de 43e Wessex Divisie.
Jerzy Dyrda: “Het leek niet op een vergadering van officieren van geallieerde legers. Het had meer van een zitting van een krijgsraad.”
Aan de ene kant van de tafel zaten alle Britse generaals, piekfijn in uniform. Aan de andere kant van de tafel zat alleen generaal Sosabowski, in zijn battledress. Luitenant Dyrda mocht niet naast Sosabowski zitten, maar moest achter zijn stoel gaan staan.
Dyrda: “De gehele conferentie zag er vreemd en onwerkelijk uit. Aan één kant de rechters, en tegenover hen in zijn eentje de beklaagde.”
Horrocks opende de vergadering door te zeggen dat hij van plan was om die avond na elkaar twee eenheden de rivier te laten oversteken. Het bevel over de oversteek zou gevoerd worden door generaal Thomas van de 43e Wessex Divisie.
Generaal Thomas nam daarna het woord en zij dat de eenheden in boten de Rijn zouden oversteken bij de Westerbouwing. De eerste aanval zou worden uitgevoerd door een bataljon van de 4th Dorsets. De tweede aanval zou gedaan worden door het 1e Bataljon van de Poolse Parachutisten Brigade.
De rest van de Polen zou iets verder naar het oosten de oversteek maken op de plek waar ze de voorgaande nachten al 200 soldaten hadden overgezet. Generaal Walton, de commandant van de 4th Dorsets kreeg het bevel over de oversteken.
Na het betoog van generaal Thomas viel er een stilte. Toen reageerde Sosabowski. Sosabowski negeerde dat de bevelvoering van de oversteken gegeven was aan een Britse commandant die lager was in rang dan hijzelf. Maar pinnig zei hij tegen de Britten dat hij de bevelvoerder was van de Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade en dat hij zelf zou besluiten welk bataljon voor een specifieke taak uitgekozen werd.
Generaal Horrocks zou daarop geantwoord hebben: “U staat onder mijn bevel en u doet wat ik zeg, verdorie.”
Luitenant Dyrda was met stomheid geslagen over de plannen voor de oversteek over de rivier.
“Generaal Thomas gaf geen informatie die nodig was voor het organiseren van de oversteken. Er was geen toelichting hoeveel boten er zouden komen, van welk type, hoeveel militairen in één boot gaan, wie hen zou roeien. Niets over rookgordijnen. Geen woord of er artilleriesteun zou zijn.”
Westerbouwing
Sosabowski liet de Britse generaals aan de andere kant van de tafel weten dat hij geen voorstander was van de oversteek ter hoogte van de Westerbouwing. De Duitse verdediging op deze heuvel was sterk en vanaf de Westerbouwing hadden de Duitsers een vrij schootsveld over de rivier. Bovendien achtte Sosabowski een aanval van twee bataljons te licht om succesvol te kunnen zijn.
Volgens Sosabowski waren er twee realistische opties: of de Britse airbornes werden teruggehaald naar de zuidkant van de Rijn, of er vond een grote aanval plaats van de gehele 43e Divisie en alle Poolse paratroopers meer naar het westen achter de Duitse linies in plaats van recht tegenover de Duitse troepen.
Na de woorden van Sosabowski stond generaal Thomas op. Zonder dat hij inging op de woorden van de Poolse generaal kondigde hij aan dat de oversteken uitgevoerd zouden worden om 22.00 uur, op de plaatsen die hij zelf had genoemd.
Sosabowski ontplofte.
Zonder gebruik te maken van zijn Poolse tolk richtte hij zich in het Engels op generaal Thomas. Volgens luitenant Dyrda werd het Engels van Sosabowski beter naar mate hij bozer werd.
“De oversteek bij het Drielse veer kan geen succes worden. Je zult er helemaal niets mee opschieten. Je zal alleen je soldaten opofferen. Bovendien: een bataljon zal de situatie niet veranderen.”
Generaal Thomas probeerde te antwoorden, maar Sosabowski voegde daar woedend aan toe: “Onthoud dat al acht dagen en nachten niet alleen Poolse soldaten, maar ook de beste zonen van Engeland zinloos sterven.”
Op dat moment stond ook generaal Horrocks op.
“Deze bespreking is klaar. De bevelen die door generaal Thomas zijn gegeven, zullen worden uitgevoerd.”
Terwijl hij zich omdraaide naar Sosabowski, voegde hij toe: “En als u, generaal, de bevelen die u hebt gekregen niet wilt uitvoeren, dan zullen we een andere commandant vinden voor de Poolse Parachutisten Brigade die onze bevelen wel zal uitvoeren.”
Bloedbad
Zoals Soabowski al voorspelde werd de aanval tegenover de Westerbouwing een bloedbad. De Britse historicus Antony Beevor merkt op dat generaal Horrocks na de Tweede Wereldoorlog in zijn memoires schreef:
“Wetend wat ik nu weet, denk ik dat het beter geweest was als we de 43ste Divisie op een andere lijn ingezet hadden. Ik had generaal Thomas bevel moeten geven om een linkerhoek uit te voeren over de Rijn, veel verder naar het westen. Dan hadden ze zo de Duitsers, die in gevecht waren met de 1ste Luchtlandingsdivisie, van achteren kunnen aanvallen.”
Antony Beevor: “Horrocks lijkt vergeten te zijn dat dit precies het plan was dat Sosabowski had voorgesteld.”
