Kolonel Charles Mackenzie was de chef-staf van generaal Urquhart in Oosterbeek. Mackenzie was de dag ervoor door Urquhart over de Rijn naar het zuiden gestuurd om aan generaal Horrocks van XXX Corps en aan generaal Browning duidelijk te maken hoe hachelijk de situatie in Oosterbeek was.
De Britse bevelhebbers bij Nijmegen leken geen flauw benul te hebben van de grote problemen waarin de 1e Airborne Divisie in Oosterbeek mee te maken had. Op vrijdag 22 september had Mackenzie via de radio van een Britse verkenningseenheid in Driel de boodschap door kunnen geven aan de chef-staf van XXX Corps.
Mackenzie wilde graag persoonlijk de situatie van de Britten in Oosterbeek uitleggen aan generaal Boy Browning die zich met zijn hoofdkwartier in Nijmegen bevond. Browning was de baas van alle Britse luchtlandingstroepen en in die rol eindverantwoordelijk voor de 1e Britse Airborne Divisie. Urquhart hoopte dat Browning ervoor kon zorgen dat de Britten in Oosterbeek zo snel mogelijk ontzet zouden worden.
Op zaterdag 23 september wilde kolonel Mackenzie dus van Driel naar Nijmegen om Browning te spreken. Van de commandant van de Britse troepen in Driel kreeg Mackenzie te horen dat dit moeilijk zou gaan. Er bevonden zich tussen Driel en Nijmegen nog steeds veel Duitse eenheden. Volgens hem was het te gevaarlijk.
Maar de Britse verkenningseenheid die de dag ervoor als eerste contact had gemaakt met de Polen bij Driel, kwam tussenbeide. Hij zei dat het wel zou kunnen.
“Wat we gisteren hebben gedaan, moeten we nu ook kunnen. Alleen dan in omgekeerde richting.”
En dus vertrok Mackenzie even later in een kleine colonne van vier voertuigen op weg naar Nijmegen: een Scout Car met de sectiecommandant voorop, gevolgd door twee pantserwagens en nog een Scout Car achteraan.
Vuurgevecht
De Britse colonne stuitte bij Valburg op een vernielde Duitse tank die de nacht ervoor door Britse eenheden vernietigd was. De tank blokkeerde de weg en er was slechts weinig ruimte tussen de tank en de diepe greppels aan de zijkant van de weg.
Terwijl de voorste Scout Car voorzichtig tussen de tank en de greppel manoeuvreerde, verscheen er op minder dan honderd meter afstand opeens een Duitse pantserwagen vanachter een kerk. De Scout Car gaf vol gas en ontkwam op grote snelheid.
De pantserwagen waarin Mackenzie zat schoot op het Duitse voertuig. De Duitse wagen beantwoordde het vuur en verdween daarna achter een paar bomen. Tussen de Britten en de Duitse pantserwagen ontstond een vuurgevecht als kat en muis, waarbij de wagens continue in beweging waren. Kolonel Mackenzie zei later dat hij achttien keer het kanon geladen had.
Op een gegeven moment reed de pantserwagen van Mackenzie naar achteren om de Duitse wagen weer in het vizier te krijgen, maar hij reed iets te ver. De pantserauto kwam in de greppel terecht en viel ondersteboven. De twee achterste wagens uit de Britse colonne waren inmiddels vertrokken om versterking te halen in Driel.
Kolonel Mackenzie en de twee bemanningsleden van de pantserwagen zochten dekking in een greppel die de afscheiding vormde tussen een boomgaard en een veld knolrapen. Via de greppel kropen de drie mannen verder terug, om te schuilen achter een houtwal.
De bemanningsleden van de Britse pantserwagen waren ongewapend. Alleen Mackenzie had zijn stengun bij zich. Een hele rij Duitse soldaten liep in de tussentijd naast elkaar over het veld met knolrapen in een zoektocht naar de Britten, terwijl ze opriepen om zich over te geven.
Een van de Duitsers naderde de Britten tot op tien meter. “Nog iets dichterbij en je moet schieten”, zei Mackenzie tegen de man aan wie hij zijn stengun gegeven had. Maar de Duitser draaide zich op dat moment om. De Duitsers gaven de zoektocht op.
Even later naderde er vanuit Driel het geluid van rupsbanden. De verkenningswagens waren samen met een paar tanks teruggekomen. De versterkingen vanuit Driel waren gearriveerd. De tanks schoten meteen op de kerk en toen Mackenzie en de twee andere Britten vanachter de houtwal tevoorschijn namen, werden zij door mitrailleurvuur uit een van de tanks ook meteen onder vuur genomen. Gelukkig was het salvo slecht gericht. De Britse tankschutter had zijn fout gelukkig snel door.
Okergeel
Drijfnat en ijskoud vervolgde Mackenzie hierna zijn reis naar Nijmegen en bereikte hij het Korpshoofdkwartier van Browning. Browning, zelf altijd onberispelijk gekleed, schreef later dat hij geschokt was door de aanblik van Mackenzie.
Luitenant-kolonel Mackenzie had zich vijf dagen niet kunnen scheren en volgens Browning was Mackenzie okergeel en zat hij “onder de modder, als mannen die de hele winter aan de Somme hadden doorgemaakt.”
Browning luisterde aandacht naar de dingen die kolonel Mackenzie te melden had over de grote problemen van het restant van de Airborne Divisie in Oosterbeek. Maar Mackenzie zei later dat hij niet het gevoel had dat de boodschap wel was aangekomen. Mackenzie had het stellige gevoel dat hij bij zijn missie niemand had kunnen overtuigen van de noodtoestand in de Britse perimeter in Oosterbeek.
De toestand in Oosterbeek was sinds het vertrek van Mackenzie alleen maar verder verslechterd. Vrijwel alle bevoorradingsvluchten van de RAF vielen in Duitse handen, waardoor er binnen de Britse perimeter een groot gebrek was aan munitie en vooral medicijnen. In de negen verbandplaatsen en noodhospitaals in Oosterbeek was de toestand inmiddels zo goed als onhoudbaar.
Bij zijn terugkeer in Oosterbeek een dag later vroeg kolonel Mackenzie zich af wat hij precies aan Urquart moest zeggen.
Mackenzie: “Ik kon óf vertellen wat ik dacht, en dat was dat ik na het zien van de situatie aan allebei de kanten van de rivier ervan overtuigd was dat een oversteek vanaf de zuidelijke oever niet succesvol zou zijn. Ik kon hem ook vertellen zoals me was opgedragen: XXX Corps deed zijn best, er zou een oversteek plaatsvinden in de richting van Oosterbeek en we moesten stand houden.”
Mackenzie koos er uiteindelijk voor om beide visies aan zijn commandant te vertellen.
