Als Operatie Market Garden volgens plan was verlopen, dan hadden de grondtroepen van XXX Corps op dinsdag 19 september in de loop van de middag de zuidkant van de Rijn bereikt. Maar op woensdagochtend 20 september, bevonden de tanks en troepen van XXX Corps zich nog in Nijmegen, waar de Waalbrug nog veroverd moest worden.
Twintig kilometer naar het noorden hield het 2e Bataljon van de 1st Parachute Division onder leiding van kolonel John Frost nog altijd dapper stand bij de Rijnbrug. Ruim twee dagen hielden 750 Britse paratroopers nu al hardnekkig de noordkant van de Rijnbrug bezet.
Een aanval met pantserwagens via de zuidkant van de Rijnbrug was door de Britten volledig vernietigd. Aanvallen met tanks door SS Panzergrenadiers waren door de Britten afgeslagen. Hoewel het aantal slachtoffers aan Britse kant gestaag opliep, verdedigden de Britten de panden die zij in hun bezit hadden verbeten.
Na twee dagen besloten de Duitsers om hun tactiek te wijzigen. De tanks en het geschut rond de brug werd vanaf nu gebruikt om de huizen waar de Britten zich verschanst hadden in puin te schieten. Met vlammenwerpers en fosforgranaten werden de panden bovendien in brand gestoken. De Duitsers wilden per se de brug weer in handen hebben zodat ze tanks en materieel naar Nijmegen konden sturen. De Waalbrug was daar nog altijd in Duitse handen.
De situatie aan Britse kant was nijpend. Door het grote aantal doden en gewonden was het steeds moeilijker om de Duitse druk te weerstaan. Bovendien waren de PIAT anti-tankgranaten op en was er gebrek aan munitie, medische voorraden en water.
Na drie dagen was het eindelijk gelukt om verbinding te leggen met het hoofdkwartier van de Britse Airborne Divisie in Oosterbeek. Kolonel Frost verklaarde tegen generaal Urquhart uit dat zijn troepen het niet lang meer uit zouden houden, maar Urquhart legde uit dat zij zo hun eigen problemen hadden en niet meer in staat waren om de brug te bereiken. Frost meldde daarop dat ze bij de brug zo lang mogelijk zouden standhouden, in de hoop dat de grondtroepen op tijd zouden arriveren.
Frost vermoedde echter dat Operatie Market Garden ook ten zuiden van de Rijn niet verliep zoals de bedoeling was, dus hij achtte de kans dat hij vanuit het zuiden ontzet zou worden dan ook klein.
Gewonden
De Duitse aanvallen concentreerden zich aan de oostkant van de brug, waar de Britten op woensdagochtend nog maar enkele panden in handen hadden. Verschillende Duitse genie-eenheden hadden geprobeerd om vanaf de oostkant van de brug explosieven aan te brengen om de brug te kunnen opblazen in het geval de Britten vanuit Nijmegen inderdaad naar Arnhem zouden doorbreken.
Een tegenaanval onder leiding van luitenant Jack Grayburn dwong hen terug. Grayburn kwam bij de tegenaanval om het leven. Postuum ontving hij voor zijn moed het Victoria Cross.
Huis voor huis werden de Britten nu uitgerookt. Zodra een pand in puin dreigde te vallen of door de vlammen niet meer te verdedigen was, verhuisden de Britten naar een van de andere panden die zij nog in hun bezit hadden. Bij de langzame Duitse opmars werden veel Britten gevangen genomen, met name gewonden.
Vrijwel alle Britse soldaten waren gewond, de een wat erger dan de ander. Kapitein Eric Mackay: “Telkens als ik naar ze keek kreeg ik pijn in mijn buik. Ze waren hologig en vuil en hadden rood omrande ogen. Bijna iedereen had wel een vies noodverband en je zag overal bloed.”
De Duitsers bij de brug hadden inmiddels versterking gekregen van een bataljon Tiger VI tanks. Aan het begin van de middag hadden de Tiger-tanks de Van Limburg Stirumschool, aan de oostkant van de brug, wederom in brand geschoten. De school was doorzeefd met kogels en niet langer te verdedigen. De overgebleven Britse soldaten probeerden uit te breken, maar bijna alle soldaten werden daarbij door de Duitsers gevangen genomen.
Een Duitse soldaat wilde een handgranaat door een kelderraam van de school gooien, maar terwijl hij de granaat al op scherp had gezet, hoorde hij kermgeluiden.
“De granaat gooide ik naar een ander gebouw. Vervolgens ging ik, op mijn hoede voor een valstrik, naar de kelder en toen ik binnenkwam zei ik: “Handen omhoog!” De kelder lag vol met gewonde Engelse soldaten. Ze waren doodsbang en daarom zei ik: “Het is in orde, het komt goed.” Ik nam ze gevangen en liet ze meenemen om te worden verzorgd. Ze zagen er vreselijk uit.”
Frost gewond
Aan het eind van de middag raakte kolonel John Frost gewond aan zijn been. Terwijl hij met majoor Douglas Crawley, een van zijn compangnie-commandanten, aan het overleggen was, ontplofte er dichtbij een mortierbom waardoor ze beiden gewond raakten.
Jimmy Logan, de arts die Frost verzorgde, wilde hem morfine geven. Frost wees dat af. Hij wilde helder blijven. Zolang hij kon, verbeet hij de pijn. Maar aan het begin van de avond gaf hij het commando over aan majoor Freddie Gough.
Op een brancard werd Frost afgevoerd naar de kelder van het brigadehoofdkwartier, wat dienst deed als noodhospitaal. Daar accepteerde hij uiteindelijk morfine en viel hij in slaap.
Toen hij na een paar uur wakker werd, was het buiten donker. De Britten hadden inmiddels alle huizen aan de oostkant verloren en aan de westkant van de brug waren alle huizen die direct tegen de brug aan stonden ook in Duitse handen. Het Britse verzet schrompelde in elkaar.
Hoewel de Britten nog stand hielden in de huizen die zij nog bezet hielden, was de brug zelf inmiddels in Duitse handen. Onmiddellijk lieten de Duitsers de eerste tanks over de brug rijden. De vernietigde panzer-colonne van Viktor Gräbner werd aan de kant geschoven, en die avond al werd door Duitse tanks een verdedigende stelling aan de zuidkant van de Rijnbrug opgeworpen.
Er is na de oorlog gespeculeerd dat áls de geallieerden vanuit Nijmegen die avond in het donker van de pas veroverde Waalbrug naar Arnhem waren gereden, ze de Rijnbrug nog hadden kunnen veroveren. Maar dit klopt niet. Wanneer de geallieerden dit gedaan hadden, waren ze voor de zuidkant van de Rijnbrug tegengehouden door de Duitse tanks.
Staakt het vuren
Omdat die avond ook het Britse brigade-hoofdkwartier in brand stond, regelde majoor Gough een bestand met de Duitsers om de gewonden over te dragen. Tegelijkertijd werden ook alle Duitse gevangenen die de Britten hadden gemaakt overgedragen. In totaal hadden de Britse paratroopers 150 Duitsers gevangengenomen.
De gewonden werden afgevoerd in Britse jeeps naar het Elisabeth Gasthuis. De Duitsers herkenden een lid van het verzet dat samen met de paratroopers had gevochten, want zijn handen zaten in het verband vanwege ernstige brandwonden. Hij had geprobeerd een fosforbom op te pakken om hem weg te gooien. Hij werd door een Duitse officier op de knieën gedwongen en door zijn achterhoofd geschoten.
Nadat het bestand was afgelopen, ging de strijd in de piepkleine Britse sector weer door. De Britten hadden nu nog slechts enkele huizen in bezit, en die huizen stonden allemaal in brand. Besloten werd om in kleine groepjes uit te breken.
De strijd bij de brug was nu voorbij. Alle Britten bij de brug waren dood of gevangen genomen.
48 uur lang hadden de Britten de Rijnbrug bezet moeten houden voor zij door de tanks van XXX Corps ontzet zouden worden. Ruim 72 uur vochten de Britten verbeten en fanatiek tegen een veel sterkere vijandelijke strijdmacht die het met tanks en pantserwagens slechts na heel veel inspanningen en slachtoffers lukte om de Britten te verdrijven.
Een verslag van majoor Tony Hibbert over de uitbraakpoging van de resterende Britse soldaten bij de brug, lees je hier.
