Toen majoor-generaal Roy Uquhart in januari 1944 te horen kreeg dat hij werd voorgedragen als de nieuwe bevelhebber van de 1e Britse Luchtlandings Divisie, was hij net zo verbaasd als de Britse para-troopers over wie hij leiding moest geven.
Urquhart, een rijzige Schot van 42 jaar oud, had geen enkele ervaring met airborne-troepen. Sterker nog: Urquhart had een hekel aan vliegen. In vliegtuigen had hij last van luchtziekte. Maar uiteraard zei Urquhart geen ‘nee’ toen hij de kans kreeg om leiding te geven aan een Britse divisie met elite-troepen.
Urquhrt was in 1944 inmiddels de derde generaal die leiding gaf aan de 1e Britse Luchtlandings Divisie. Bij haar oprichting in 1941 was generaal Boy Browning bevelhebber. Nadat Browning de leiding kreeg over alle Britse luchtlandingstroepen, werd generaal George Hopkinson benoemd tot bevelhebber. Hopkinson sneuvelde echter in september 1943, toen de Britse luchtlandingstroepen werden ingezet bij de inval van Italië.
Ook Urquhart vocht in Italië, als commandant van de 231e Brigade Groep, een onderdeel van het Tweede Britse Leger. De Schotse generaal viel daar op door zijn acties en aangezien generaal Boy Browning op zoek was naar een opvolger voor de gesneuvelde generaal Hopkinson die “rechtstreeks van het front” kwam, viel de keus op Urquhart als nieuwe commandant van de airborne divisie.
Niet iedereen begreep de benoeming van een commandant zonder relevante airborne-ervaring. Kolonel John Frost zei hier later het volgende over:
“De divisie was verspreid door heel Lincolnshire. Daardoor zagen we Urquhart minder dan we hadden gewild. Maar Urquhart had al snel ons volledige respect en vertrouwen. In feite zijn er maar weinig generaals geweest die zo zwaar getest zijn, en die geslaagd uit die test tevoorschijn kwamen.”
Het zeventiende plan
Urquhart is vooral bekend geworden doordat hij leiding gaf aan de 1e Britse Luchtlandings Divisie tijdens de Slag om Arnhem. Urquhart was niet heel enthousiast over de voor Market Garden. Maar een uitgesproken tegenstander was hij ook niet. Na de landingen in Normandië waren er maar liefst zestien verschillende plannen en operaties voorbij gekomen waarbij de 1st British Airborne Division zou worden ingezet.
Om uiteenlopende redenen gingen de plannen steeds niet door. Soms was het weer te slecht. Soms hadden grondtroepen de luchtlandingslocatie al ingenomen. Soms werd een plan afgeblazen. Na zestien afgewezen plannen was de divisie tot alles bereid. Urquhart: “Als er maar wat gebeurde!”
Achteraf kreeg Urquhart het verwijt dat een échte airborne-commandant nooit had ingestemd met een landing die zo ver (12 kilometer) van het einddoel af lag. Het is maar de vraag of dat zo is. Uiteindelijk moest ook Urquhart accepteren wat er boven hem in de Britse commandostructuur werd bepaald.
Op 17 september 1944 was het dan zo ver en werd het grootste gedeelte van de 1e Britse Luchtlandings Divisie bij Wolfheze gedropt. Urquhart landde met zijn hoofdkwartier in zweefvliegtuigen tijdens een overtocht die zonder incidenten verliep.
30 uur op zolder
Al kort na de landingen was het de Britten duidelijk dat het verloop van de strijd heel anders zou verlopen dan zij vooraf hadden gedacht. Er bleken veel meer, en bovendien beter getrainde, Duitse soldaten aanwezig te zijn in het gebied. Bovendien bleken de radio’s van de Britten niet te werken.
De Britse radio’s bleken in de bosrijke omgeving van Arnhem amper bereik te hebben. Urquhart had meteen na de landing een tijdelijk hoofdkwartier ingericht aan de rand van de landingszone. Omdat de Britse radio’s niet functioneerden, kreeg Urquhart amper informatie binnen. Daardoor wist hij van de meeste van zijn troepen niet waar ze waren en met welke tegenstand ze te maken hadden. Duidelijk was wel dat het oorspronkelijke plan in de soep liep.
Urquhart stuurde er verkenners op uit, maar toen die niet terugkeerden besloot de gefrustreerde Urquhart rond 16.30 uur om in een jeep dan maar zelf op onderzoek uit te gaan.
In de Arnhemse wijk Lombok in het westen van Arnhem kwamen Urquhart terecht tussen de gevechten. Bij een bewoner van de Zwarteweg, naast het Elisabeth Gasthuis, kon de Britse generaal schuilen.
Omdat de Britse para’s terrein verloren en de Duitsers het gebied rond het ziekenhuis bezet hielden, zat er voor Urquhart niets anders op dan zich schuil te houden op zolder. Pas na dertig uur, bij een nieuwe Britse aanval in de richting van de brug, wist Urquhart uit zijn benarde positie te ontsnappen en terug te keren naar zijn hoofdkwartier in Oosterbeek.
Het leidt geen twijfel dat de afwezigheid van Urquhart op zijn hoofdkwartier het verloop van de strijd nadelig heeft beïnvloed.
Het voetveer bij Oosterbeek
Hoewel Urquhart naar behoren leiding gaf aan de verdediging van de perimeter die als vanzelf was ontstaan in Oosterbeek, heeft hij een grote fout begaan die misschien de uitkomst van de Slag om Arnhem had kunnen veranderen.
Aan de oevers van de Rijn bij Oosterbeek bevond zich het voetveer naar Driel. De Britse plannenmakers hebben het voetveer over het hoofd gezien. Het voetveer bevond zich bij de vorming van de perimeter in Oosterbeek in de Britse zone.
Hoewel het voetveer bij lange na niet de capaciteit had van een brug, was het bij uitstek geschikt om troepen en materieel over te zetten. Urquhart realiseerde zich dat pas op donderdag 21 september toen een deel van de Poolse soldaten (noodgedwongen) zouden landen bij Driel, aan de zuidkant van de Rijn.
De Polen zouden aanvankelijk landen ten noorden van de Rijn, maar de geplande dropzone was inmiddels in handen gevallen van de Duitsers. Vanuit Driel zouden de Polen, en later de Amerikaanse en Britse grondtroepen die onderweg waren vanuit Nijmegen, via het voetveer naar de noordkant van de Rijn konden komen.
De Duitsers hadden het belang van het voetveer veel eerder tijdens de slag onderkend. En om die reden concentreerden zij eerst hun aanvallen op de Westerbouwing. Vanaf de heuvels van de Westerbouwing kon zowel de noord-oever als de zuid-oever van het voetveer onder vuur worden genomen.
Nadat de Britse troepen verdreven waren van de Westerbouwing, heeft de veerman het voetveer laten wegdrijven om te voorkomen dat de Duitsers er gebruik van konden maken.
Evengoed: wanneer Urquhart eerder het belang van het voetveer onderkend had, en daar meer manschappen gelegerd om de oeververbinding te verdedigen, hadden de Britten weliswaar geen brug, maar wel een bruikbare verbinding over de Rijn gehad.
Knock out
Na negen dagen strijd, en het verlies van driekwart van zijn divisie, werd Urquhart samen met het restant van de Britse en Poolse soldaten teruggetrokken over de Rijn.
Urquhart bleef ook na de Slag om Arnhem commandant van de 1e Britse Airborne Divisie. Na de capitulatie van Duitsland in mei 1945 werd de opgelapte airborne-divisie van Urquhart naar Noorwegen gestuurd om daar toezicht te houden op de overgave van Duitsland.
Urquhart bleef tot 1955 in het leger. In 1958 schreef hij zijn ervaringen in Arnhem op in een boek. Wat daarbij opvalt is dat Urquhart mild is in zijn oordeel over anderen. Dat Urquhart in werkelijkheid een stuk minder mild was, blijkt uit een voorval dat zich na de Slag om Arnhem zou hebben voorgedaan en waar een Britse para getuige van was.
Na zijn terugkeer in Engeland ontmoette Urquhart generaal Boy Browning, die feitelijk zijn baas was. Browning maakte daarbij een geringschattende opmerking over de inzet van de Britten bij Arnhem. Urquhart aarzelde geen seconde en haalde daarop verwoestend uit. Browning ging knock out.
Urquhart ontving in Engeland de Distinguished Service Order. Van Koniingin wilhelmina ontving Urquhart de Bronzen Leeuw: een van de hoogste Nederlandse onderscheidingen.
Roy Urquhart overleed in 1988 op 87-jarige leeftijd.
