Rond 20 uur ’s avonds op zondag 17 september 1944 bereikten de eerste Britse soldaten de Rijnbrug bij Arnhem. Tot hun verbazing ontdekten de Britten dat de brug niet werd verdedigd door Duitse soldaten. De Duitse legerleiding was in de verwarring na de luchtlandingen vergeten om soldaten naar de Rijnbrug te sturen.
Nadat in de ochtend van zondag 17 september al verschillende militaire doelen in Arnhem gebombardeerd waren, waren alle Duitse troepen in de omgeving van Arnhem al in de hoogste staat van paraatheid gebracht.
Toen om 13.30 uur de eerste Britse verkenners landden bij Wolfheze om de landingsterreinen bezet te houden, sloegen de Duitsers meteen alarm. Alle Duitse troepen in een wijde kring om Arnhem kregen te horen dat er ten westen van Arnhem luchtlandingen aan de gang waren. Alle Duitse eenheden in de regio kwamen in actie.
De Duitse legerleiding had al snel uitgeknobbeld dat de Rijnbrug het hoofddoel was van de Britse luchtlandingen. In allerijl werden veel Duitse eenheden daarom naar strategische plekken rond Arnhem gevoerd om de opmars van de Britse parachutisten tegen te houden.
De Duitse reactie na de luchtlandingen was verbluffend snel en enorm effectief. Het overgrote deel van de Britse troepen heeft Arnhem nooit bereikt. Maar de Duitse legerleiding maakte wel een kapitale blunder. In de verwarring werd vergeten om ook Duitse soldaten naar de Rijnbrug te sturen.
“De strijd had er waarschijnlijk heel anders uitgezien wanneer er wel direct een sterke Duitse eenheid naar de brug in Arnhem was gestuurd”, aldus Heinz Harmel na de oorlog. Harmel stond aan het hoofd van de 10e SS Panzerdivisie.
Waalbrug
Generaal Bittrich, die leiding gaf aan de Duitse verdediging, had wel een Duitse eenheid óver de Rijnbrug gestuurd. Omdat er op het Duitse hoofdkwartier berichten waren binnengekomen dat er ook bij Groesbeek luchtlandingen hadden plaatsgevonden, werd de sterkste Duitse eenheid die op dat moment in de regio Arnhem aanwezig was, naar Nijmegen gestuurd.
De gepantserde verkenningseenheid van SS-Hauptsturmführer Viktor Gräbner kreeg opdracht om met 30 pantserwagens het gebied tussen Arnhem en Nijmegen te controleren op Britse troepen. Wanneer die er niet waren, moest Gräbner bij de Waalbrug wat pantserwagens achterlaten ter versterking van de Duitse positie daar. Nijmegen was in de ogen van Bittrich het Schwerrpunkt.
Gräbners pantserwagens reden rond 18.00 uur over de Rijnbrug naar het zuiden. Die troepenbeweging werd gezien door soldaten van het Britse 2e parachutisten bataljon. De voorhoede van het bataljon onder leiding van kolonel John Frost bevond zich op dat moment aan de westkant van Arnhem, met zicht op de brug.
Twee van de drie Britse bataljons die na de luchtlandingen oprukten naar Arnhem, werden door de haastig gevormde Duitse sperrlinie tegengehouden. De vooraf bepaalde route van Frosts bataljon langs de Rijn, werd echter amper verdedigd. Alleen bij het spoorviaduct bij Oosterbeek en ter hoogte van het Elisabeth Gasthuis leidden vuurgevechten met Duitse troepen tot vertraging.
Rijnbrug verlaten
Nadat de colonne pantservoertuigen van Viktor Gräbner de Rijnbrug gepasseerd was, leek de Rijnbrug wel een verlaten oase. Vanaf de westkant van Arnhem klonk op dat moment wel het geluid van vuurgevechten. Overal aan de westkant van Arnhem werd op dat moment gevochten. Op de Amsterdamseweg, in Heijenoord, op de Utrechtseweg en rond het huidige Arnhems Buiten vonden felle vuurgevechten plaats tussen Britse en Duitse soldaten.
Maar op en rond de Rijnbrug was het verdacht stil. De Nederlandse politieman Van Kuijck zei na de oorlog dat hij die avond rond 19.30 uur over de Rijnbrug wandelde, en dat hij niets of niemand zag.
Er waren op dat moment wel een paar Duitse soldaten bij de Rijnbrug. Deze ‘brugwachters’ hadden zich teruggetrokken in een kleine bunker aan de noordkant van de brug.
De eerste Britse eenheden die rond 20.00 uur via het Eusebiusplein de oprit van de Rijnbrug bereikten, werden vanuit de bunker onder vuur genomen. De Britten reageerden door een PIAT anti-tankwapen op de bunker af te vuren. Waarschijnlijk zijn alle Duitsers daarbij om het leven gekomen. Er werd daarna niet meer geschoten.
Kolonel Frost richtte een verdedigende perimeter in rond de noordelijke kant van de Rijnbrug. Een poging om ook de zuidelijke kant van de brug in te nemen mislukte. Een van de pantserwagens van Gräbner was na zijn verkenningsronde tussen Arnhem en Nijmegen gestopt op de zuidelijke oprit van de brug. Het machinegeweer van de pantserwagen was effectief genoeg om de Britten op afstand te houden.
Het duurde even voor de Duitsers zich realiseerden dat de in ieder geval een deel van de Britten de Rijnbrug had bereikt. Een Duitse eenheid die vanuit Deventer op de fiets onderweg was naar Nijmegen, werd tot hun verrassing ten noorden van de brug in Arnhem opeens onder vuur genomen.
“We werden van alle kanten beschoten”, aldus Rudolf Trapp die deel uitmaakte van de Duitse compagnie fietsers. “De Britten zaten verschanst in de huizen. Daar konden wij ze niet uit krijgen.”
De Duitse compagnie trok zich uiteindelijk terug.
Een Duitse vrachtwagen met 17 soldaten van een artillerie-eenheid, werd ’s avonds op de noordelijke oprit van de Rijnbrug tot stoppen gemaand door een Britse sergeant die op de weg stond.
De Duitse luitenant Joseph Enthammer: “Onze eenheid van 120 man had om 19.00 uur het bevel gekregen om naar Emmerich te rijden. Wij hadden wat vertraging opgelopen, dus onze vrachtwagen vertrok pas om 21.00 uur. Bij de Rijnbrug werden we tot stoppen gemaand door de Britten.”
De Duitsers werden krijgsgevangen gemaakt.
Enthammer: “Wat hadden we kunnen doen? Met uitzondering van een paar geweren waren we ongewapend. Het kwam als een volslagen verrassing dat de Tommies de Rijnbrug in handen hadden.”
De krijgsgevangen Duitsers hadden geluk. Drie andere Duitse vrachtwagens die hierna nog probeerden om via de Rijnbrug naar het zuiden te rijden, werden zonder pardon onder vuur genomen en in brand geschoten.
Daarna was het voor de Duitsers duidelijk. De Rijnbrug, hoofddoel van Operatie Market Garden, was stevig in Britse handen. Hoe stevig ontdekte Viktor Gräbner de volgende ochtend toen hij vanuit het zuiden probeerde om met zijn pantserwagens door de Britse verdediging heen te breken. De hele eenheid werd door de troepen van John Frost vernietigd.
Lees verder: Britten bij de brug vernietigen de SS Pantsercolonne van Viktor Gräbner
