Het is een vraag waar historici van gruwelen: wat nou als… “Wat nou ‘wat nou als’. Dat is niet aan de orde!”
Maar het is natuurlijk wel een interessante vraag om te beantwoorden. Hadden de geallieerden operatie Market Garden kunnen winnen? Het korte antwoord op die vraag is: jazeker, maar alleen wanneer er andere keuzes waren gemaakt. Het langere antwoord vind je hieronder.
De Britse generaal Shan Hackett, commandant over de 4e Parachutisten Brigade, zei na de Slag om Arnhem:
“De geallieerde legerleiding was er een ster in om geweldige luchtlandingsplannen te bedenken. Het nadeel van al die plannen was dat het stukje waarin afgerekend moest worden met de Duitsers er pas later bij bedacht werd.”
Operatie Market Garden viel binnen de geringschattende definitie van Hackett. Een van de redenen dat de operatie mislukte, kwam doordat er te weinig rekening was gehouden met de reactie van de Duitsers. De Britse legerleiding was er ten onrechte vanuit gegaan dat de Duitsers half september 1944 al zo goed als verslagen waren. De geallieerde nederlaag is op die verkeerde aanname terug te leiden.
In de woorden van de Britse historicus Antony Beevor: “Veel historici zijn geneigd het centrale punt over het hoofd te zien: Market Garden was gewoon een heel slecht plan. Elk ander probleem vond daar zijn oorsprong.”
Eén cruciale fout
Ondanks de fouten in het plan had Market Garden succesvol kunnen eindigen wanneer één cruciale fout niet was gemaakt. Na de landingen bij Nijmegen gaf generaal Boy Browning de Amerikaanse 82e luchtlandingsdivisie van James Gavin de opdracht om eerst de hoogten bij Groesbeek en de bruggen over het Maas-Waalkanaal veilig te stellen. Pas als dat gedaan was konden er soldaten naar de Waalbrug gestuurd worden.
De Waalbrug was het hoofddoel van de landingen bij Groesbeek en het is verbijsterend dat het innemen van de Waalbrug door Browning niet gezien werd als belangrijkste prioriteit. Toen in de avond van zondag 17 september 1944 door een paar honderd soldaten een halfslachtige poging werd gedaan de Waalbrug te veroveren, werden de Amerikanen geblokkeerd door Duitse troepen met pantserwagens die net gearriveerd waren uit Arnhem.
Nu duurde het tot woensdagavond 20 september voor de Waalbrug veroverd werd. Juist op dat moment hadden de Duitsers de Rijnbrug bij Arnhem ook weer in handen, nadat de mannen van John Frost de strijd moesten opgeven.
Wanneer de Amerikanen meteen na de luchtlandingen op 17 september met voldoende manschappen waren opgerukt naar de Waalbrug, hadden ze de brug zonder problemen kunnen innemen en zich ten noorden van de Waal kunnen ingraven om de Duitsers tegen te houden.
De tanks van XXX Corps, die op dinsdag 19 september Nijmegen bereikten, hadden dan over de Waalbrug door kunnen rijden naar Arnhem om de soldaten bij de Rijnbrug te ontzetten. Dan had het waarschijnlijk alsnog de nodige moeite gekost om verder op te rukken, maar dan was het vestigen van een bruggenhoofd over de Rijn in ieder geval gelukt.
Tip van de Duitsers
De vier Duitse bevelhebbers die de Engelsen bij Arnhem wisten te verslaan, hebben de Slag om Arnhem na afloop minutieus bestudeerd. Veldmaarschalk Walter Model, generaal Wilhem Bittrich, generaal Heinz Harmel en kolonel Walter Harzer concludeerden dat de belangrijkste fout van de geallieerden was om de Britse troepen in drie shifts te laten landen.
Op zondag 17 september landde slechts de helft van de Britse 1e Airborne Divisie bij Wolfheze. Op maandag 18 september en dinsdag 19 september landde het restant van de divisie, terwijl de 1e Poolse Parachutisten Brigade pas op donderdag 21 september landde.
Voor landing in drie shifts werd gekozen omdat twee dagen voor de start van Market Garden ontdekt werd dat er te weinig vliegtuigen waren om alle troepen in één keer over te zetten, zoals aanvankelijk wel de bedoeling was.
De Duitse bevelhebbers hadden, wanneer zij in de schoenen van de geallieerden hadden gestaan, de Amerikaanse 101e Airborne Division in meerdere shifts laten landen. De Amerikaanse 101e Airborne Division landde in Brabant, en zou als eerste door de grondtroepen ontzet worden, redeneerden de Duitsers.
Wanneer de Britse 1e Airborne Divisie wel in zijn geheel op zondag 17 september 1944 was overgezet, waren de gevechten heel anders verlopen, concludeerden de Duitsers.
Van de ruim 5.000 Britten die nu landden, konden maar ongeveer 2.000 soldaten oprukken naar Arnhem. In totaal drie bataljons. Twee van die drie bataljons werden door een ad hoc verzamelde verdedigingslinie van de Duitsers tegengehouden. Het derde bataljon, de mannen van John Frost, volgden een route die door de Duitsers niet geblokkeerd werd.
De overige 3.000 Britse soldaten die op 17 september landden, waren nodig om de landingszones bij Wolfheze en Oosterbeek bezet te houden voor de luchtlandingen die de dagen erna nog kwamen. Tegen de tijd dat het grootste gedeelte van de divisie op dinsdag 19 september geland was, was het door de razendsnelle reactie van de Duitsers onmogelijk om op te rukken naar Arnhem.
Als de divisie in zijn geheel was overgezet op zondag 17 september, waren er geen 2.000 soldaten beschikbaar om Arnhem in te nemen, maar 9.000 soldaten. Die waren beslist door de geïmproviseerde Duitse sperrlinie heen gebroken. Daarna hadden ze voldoende mogelijkheden gehad om in Arnhem stand te houden voor ze door XXX Corps ontzet waren vanuit het zuiden.
Radiocontact
Radiocontact met de legerleiding is een andere factor die het tij had kunnen keren. Het lukte de Britse airbornes niet om contact te leggen met de Britse legerleiding omdat de radio’s niet functioneerden.
Het eerste signaal dat de legerleiding kreeg dat de luchtlandingen bij Arnhem niet liepen volgens plan, was pas op dinsdag 19 september. Dat was niet via een radiobericht, maar door een postduif die door het bataljon van John Frost vanaf de Rijnbrug was verstuurd.
Het lukte de Britten na een aantal dagen wel om de radio’s aan de praat te krijgen, maar de luchtsteun en artilleriesteun die toen gegeven kon worden was alleen bedoeld om de verdediging in de perimeter in Oosterbeek bij Arnhem te ondersteunen. Van een opmars naar Arnhem was tegen die tijd allang geen sprake meer.
Met betere radioverbindingen was de ernst van de situatie eerder en beter duidelijk geworden. Dan had bijvoorbeeld de 6e Luchtlandingsdivisie, die in reserve werd gehouden, ook ingezet kunnen worden om alsnog een overwinning uit het vuur te slepen.
Kortom: het had gekund
Kortom: met andere keuzes had het goed gekund dat operatie Market Garden was geëindigd in een geallieerde overwinning. Makkelijk was het hoe dan ook niet geweest en de kans op succes was ook in dat geval nooit helemaal gegarandeerd geweest. Maar de kans op succes was in ieder geval een stuk groter geweest.
Maar misschien heeft operatie Market Garden in geen enkel scenario veel kans van slagen gehad, zoals blijkt uit een uitspraak die voor de Slag om Arnhem gedaan werd en die aan de Poolse generaal Stanislav Sosabovski wordt toegeschreven:
“Operatie Market Garden heeft tien procent kans op succes. Maar alleen wanneer de Duitsers besluiten om aan onze kant mee te vechten.”
