Operatie Market Garden mondde uit in de laatste geallieerde nederlaag van de Tweede Wereldoorlog. Er zijn na de Slag om Arnhem veel redenen aangedragen om het verlies van de Slag om Arnhem te verklaren.
Vanuit het Britse leger werd direct na de Slag om Arnhem de schuld in de schoenen van de Poolse Parachutisten Brigade geschoven. Als zij harder gevochten hadden, dan was Operatie Market Garden geslaagd. Vooral generaal Boy Browning, die zelf een flink aandeel heeft in de oorzaken van de mislukking van Market Garden, heeft veel gedaan om de Polen in een kwaad daglicht te zetten.
De Polen hebben inmiddels de rehabilitatie gekregen waarop ze recht hebben. Tegenwoordig is er niemand die de Polen aanwijst als zondebok voor de geallieerde nederlaag. Maar wat zijn dan wel de oorzaken van het mislukken van Market Garden? We noemen ze allemaal, voor de leesbaarheid in twee delen.
1. Slecht plan
De belangrijkste oorzaak het eerst. Om de Britse historicus Antony Beevor te citeren: “Operatie Market Garden was van meet af aan gewoon een heel slecht plan. Elk ander probleem vond daar zijn oorsprong. Montgomery had geen enkele belangstelling getoond voor de praktische problemen rond luchtlandingsoperaties.”
Het plan werd haastig, in een week tijd, in elkaar gezet. Standaard voorbereidingen bij een grote militaire operatie, zoals bijvoorbeeld een onderzoek van het terrein in Nederland, waren niet gedaan. Was dat wel gedaan, dan hadden de Britten ontdekt dat Fliegerhorst Deelen, ten noorden van Arnhem, voor het grootste deel door de Duitsers ontruimd was. De Britten hadden er vrijwel ongestoord kunnen landen en het vliegveld vervolgens als basis voor de operatie rond Arnhem in gebruik kunnen nemen.
Bij het opstellen van Market Garden werden onrealistische plannen gemaakt. In de oorspronkelijke plannen zouden de transportvliegtuigen twee zweefvliegtuigen trekken. De hele Britse Airborne Divisie zou in één lift naar Arnhem worden gebracht.
De plannenmakers ontdekten slechts twee dagen voor het begin van Market Garden dat de Dakota transportvliegtuigen slechts één zweefvliegtuig konden trekken. Voor twee zweefvliegtuigen hadden de vliegtuigen gezien de afstand tussen Engeland en Arnhem te weinig brandstof.
Het transport van de Airborne Divisie en de Poolse Brigade die bij Arnhem gedropt zouden worden werd daarom uitgesmeerd over drie dagen.
2. Luchtlandingen in drie dagen
Dat de luchtlandingen bij Arnhem verspreid over drie dagen plaatsvonden, is de tweede reden dat Market Garden mislukte. Doordat er door de Britten voor gekozen werd om op de eerste dag slechts een deel van de Britse Airborne Divisie bij Arnhem te laten landen, moesten de dropzones en landingsgebieden bij Wolfheze na de landingen op de eerste dag bezet worden gehouden voor de luchtlandingen in de dagen erna.
Er waren daardoor op zondag 17 september slechts drie bataljons met in totaal ongeveer 2.500 airborne-soldaten beschikbaar om op te rukken naar Arnhem.
De Duitse Wehrmacht heeft na de Slag om Arnhem een uitgebreide studie gemaakt van de fouten die door de Britten zijn gemaakt. Volgens de Duitsers was het besluit om in Brabant wel de gehele 101st Airborne Divisie te laten landen, maar in Arnhem slechts een deel van de Britse Airborne Divisie de grootste stommiteit van Montgomery.
Als de Duitsers het plan hadden uitgevoerd, hadden ze het omgedraaid. De 101st Airborne Divisie, die het dichtst bij de grondtroepen gedropt zou worden en dus het snelst ontzet zou worden, zou door de Duitsers in meerdere lifts gedropt zijn.
De Britse Airborne Divisie zou door de Duitsers in één keer, in zijn geheel, bij Arnhem geland zijn. Zij waren het verst van de grondtroepen verwijderd en zouden het langst stand moeten houden voor zij ontzet zouden worden.
3. Te ver van Arnhem
De landingsgebieden en de dropzones voor de Britse Airborne Divisie bevonden zich ten westen van Wolfheze: meer dan twaalf kilometer van Arnhem af. Het grootste wapen van airborne-troepen is het element van verrassing. Doordat de Britten zo ver van Arnhem gedropt werden, hadden de Duitsers de tijd om de Britse opmars naar Arnhem te stoppen door tussen de Britse landingsgebieden en de bruggen bij Arnhem meteen een Sperrlinie op te werpen.
Wat niet meehielp is dat de Britten bij hun opmars van de landingsgebieden naar Arnhem vasthielden aan hun traditie: 50 minuten marcheren, 10 minuten pauze voor een kopje thee.
Generaal Urquhart van de Britse Airbornes heeft voor de luchtlandingen meerdere pogingen gedaan om ervoor te zorgen dat er in ieder geval een deel van de troepen dichter bij Arnhem gedropt zouden worden. Hij wilde het liefst een coup de main, waarbij een deel van de parachutisten vrijwel op de Rijnbrug zouden landen.
Volgens de RAF was dat niet mogelijk, in verband met de grote hoeveelheden luchtafweergeschut rondom de brug en rond vliegveld Deelen. De transporttoestellen van de RAF zouden vrijwel over vliegveld Deelen moeten vliegen als zij Britse parachutisten bij de brug zouden moeten droppen.
Een landing met zweefvliegtuigen in de uiterwaarden werd eveneens afgewezen. De zweefvliegtuigen zouden in de modderige uiterwaarden direct over de kop slaan. Achteraf is gebleken dat de zweefvliegtuigen hier prima hadden kunnen landen.
4. Onderschatting
Begin augustus 1944 braken de geallieerden uit in het bruggenhoofd van Normandië. In een maand tijd veegden de geallieerden heel Frankrijk leeg en achtervolgden de de vluchtende Duitse troepen tot aan de grens met Nederland. Dolle dinsdag, op 5 september, was een teken dat het Duitse leger was ingestort. Dachten de geallieerden.
Door gebrek aan brandstof vanwege de lange aanvoerlijnen moest de geallieerde opmars begin september gestaakt worden. Bij het opstellen van de plannen voor Market Garden ging Montgomery ervan uit dat het Duitse leger zo goed als verslagen was. De onderschatting van de Duitsers kwam de geallieerden duur te staan.
Veldmaarschalk Walter Model had begin september van Hitler de opdracht gekregen de Duitse linie in Nederland te herstellen. Model, bekend om zijn improvisatietalent, had in twee weken tijd de discipline binnen de troepen onder zijn bevel weer hersteld.
Zelf had hij zijn hoofdkwartier ondergebracht in Oosterbeek, in hotel De Tafelberg. Achter drie grote rivieren, 110 kilometer achter het front, was hij veilig voor eventuele luchtlandingen van de geallieerden.
“We hebben de luchtlandingstroepen in de pan gehakt voordat de grondtroepen in staat zijn om ze te ontzetten”, had hij een paar dagen voor Market Garden nog tegen generaal Rauter gezegd.
Na de eerste luchtlandingen, reageerden de Duitsers razendsnel. Precies zoals de Poolse generaal Sosabowski voorafgaand aan Market Garden al voorspeld had, bleek dat de Duitsers nog lang niet verslagen waren.
5. Wensdenken
Een belangrijke reden voor het mislukken van Operatie Market Garden ligt ook in het wensdenken door de Britse plannenmakers. Halverwege september waren er voldoende signalen bij de Britten binnengekomen dat het Duitse leger in Nederland zijn zaakjes alweer redelijk op orde had. Toch bleven de plannenmakers beweren dat de Duitse soldaten waarmee moest worden afgerekend bestond uit ‘kinderen en oude mannen’.
Informatie die de Britten niet zinde, werd terzijde geschoven. Het Nederlandse verzet had aan de Britten doorgegeven dat zich ten noorden van Arnhem twee SS Pantserdivisies bevonden: de 9e SS Pantser Disisie Hohenstaufen en de 10e Pantser Divisie Frundsberg. De Britten oordeelden dat dit niet waar kon zijn. Allebei de pantserdivisies waren volgens de Britten in augustus in de Falaise Pocket in Frankrijk volledig vernietigd.
Beide SS-divisies hadden in Frankrijk weliswaar zware klappen opgelopen, waarbij de divisies vrijwel al hun tanks verloren waren, maar vernietigd waren de divisies allerminst. Ze bestonden nog uit meer dan 7.000 ervaren SS-soldaten. De divisies waren naar Nederland gestuurd om uit te rusten en opnieuw bewapend te worden.
Ook andere informatie die de Britten niet zinde, werd domweg genegeerd. Prins Bernhard had als bevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten gewaarschuwd dat het onverstandig was om met pantservoertuigen via de dijk, de enige weg, door het vlakke Nederlandse polderland te trekken. De tanks waren een makkelijk doelwit voor anti-tankgeschut. Montgomery weigerde daar naar te luisteren.
Op donderdagochtend 20 september vertrokken 47 Sherman-tanks van de Guards Divisie van Nijmegen naar Arnhem, via een hooggelegen weg. Binnen een paar honderd meter stonden de eerste vijf tanks in brand. De aanval werd meteen stopgezet en Arnhem werd nooit bereikt.
